Bach - Inventions Inwencje ...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Johann Sebastian Bach
Inwencje dwugłosowe
na fortepian
Redakcja: Jan Ekier
Polskie Wydawnictwo Muzyczne
Zalecone do użytku w szkołach muzycznych I i II stopnia
pismem Ministerstwa Kultury i Sztuki z dnia 2 VII 1958 r. (SA-V-9/39, 47, 60/58).
sztuką wykonawczą a kompozycją. Każdy kompozytor był równocześnie wykonawcą swoich
i cudzych utworów, każdy wykonawca musiał być biegły w sztuce komponowania. Bach pisał
swe
Inwencje
(dwugłosowe) i
Symfonie
(trzygłosowe, nazwane później również
Inwencjami)
dla celów
pedagogicznych.* Utwory te miały rozwijać w studiującym umiejętności wykonawcze i kształcić jego
zmysł kompozycji. Że te dwa cele stawiał on świadomie, świadczy o tym najlepiej wstęp do ostatecznej
redakcji
Inwencji,
skreślony własną ręką Bacha. Oto jego dosłowny przekład:
„RZETELNE
WSKAZANIA
w których miłośnikom gry na klawikordzie,** a w szcze-
gólności spragnionym jej nauki, pokazany jest nie tylko
dokładny sposób, jak wyuczyć się prowadzić czysto
dwa głosy, lecz także, przy dalszych postępach, jak
władać dobrze i wedle prawideł trzema głosami obligato;
zarazem też nie tylko jak przyswajać sobie dobre in-
wencje, lecz także jak wykonanie takowych dobrze
przeprowadzić; przede wszystkim zaś jak osiągnąć
śpiewny sposób grania, a nadto jak zyskać mocny
przedsmak
Sporządzone
przez
J. Seb. Bacha
książęcego w Anhall-Cóthen
kapelmistrza
Roku Pańskiego 1723."
Jako cel wykonawczy
Inwencji
stawia zatem Bach naukę gry polifonicznej i uzyskanie śpiewności
tonu; drugim jego celem jest wprowadzenie ucznia w arkana kompozycji.
W dzisiejszych czasach, gdy instrumentalna sztuka wykonawcza zyskała całkowitą autonomię,
nie żąda się już od wykonawcy, aby był kompozytorem. Dlatego też obok wydawnictw muzyki Bacha,
które opracowują zarówno jej stronę wykonawczą, jak i kompozytorską (podając tematykę, analizując
formę, komentując od strony twórczej daną kompozycję), istnieją również wydawnictwa, które ogra-
niczają się do wskazania wyłącznie strony wykonawczej. Z wydawnictw zagranicznych pierwszy sposób
opracowania stosują: Breitkopf (opr. Busoniego), Ricordi (opr. Mugelliniego) oraz Tonger (opr. Preitza),
inne wydawnictwa (np. Peters, Universal, Schott, Heinrichshofen, Durand) stosują sposób drugi.
Niniejsze wydanie ogranicza się do podania sugestii wykonawczych i paru uwag dotyczących
tematów w inwencjach trzygłosowych. Nie zwalnia to jednak pedagoga od wskazania uczniowi tematów
i objaśnienia mu — choćby w sposób ogólny — formy poszczególnych inwencji.***
Przy pracy nad przygotowaniem do druku większości dzieł Bacha redaktor instruktywnego opra-
cowania (jeśli jego praca nie sprowadza się tylko do nieznacznych zmian w którymś z istniejących
już wydań) napotyka zasadniczą trudność związaną z ostatecznym ustaleniem tekstu utworu i znaków
ozdobnych. Istnieje kilka autografów
Inwencji
Bacha, zawierających zarówno różnice w tekście nutowym,
jak też (i to przede wszystkim) w znakach ozdobnych. Tekst każdego wydania
Inwencji
jest więc
* Z punktu widzenia pedagogicznego zajmują
Inwencje
pośrednie miejsce między
Preludiami
dla początkujących
a zbiorem preludiom i fug pt.
Wohltemperiertes Klavier.
* Za czasów Bacha użyte w tum miejscu niemieckie słowo
Klavier
oznaczało klawikord. Obecnie nazwa
Klavier
obejmuje wszelkie rodzaje instrumentów typu fortepianoujego (klawesyn, klawikord, współczesny fortepian).
* Wszystkie powyżej wymienione wydania należą do typu wydań instruktywnych — takim jest również niniejsze
wydanie. Istnieje również typ u/udania źródłowego
(Urtext),
nie podający w tekście żadnych (ewent. prócz palcowania) określeń
interpretacyjnych (niekiedy podaje je poza tekstem). Do tego typu należą wydania
Inwencji
i
Symfonii
Petersa (opr. Landshoff)
i Henlego (opr. Steglich). Porównanie wydania instruktywnego z
Urtextem
jest zawsze rzeczą wskazaną i pożyteczną.
W
okresie, kiedy żył i tworzył Jan Sebastian Bach (1685—1750), nie było ścisłego rozdziału między
kompozycji.
ostatecznie zawsze wynikiem wyboru spośród oryginalnych wersji. Tak się rzecz ma i z niniejszym
wydaniem
Inwencji.
Mając do dyspozycji facsimile rękopisu Bacha, będącego ostateczną redakcje!
Inwencji,
wydanie
Inwencji
w Bach-Gesellschaft (uwzględniające też inne rękopisy), wydanie źródłowe
Bischoffa oraz wydany przez Landshoffa
Urtext,
wybierałem zawsze te wersje, które wydawały
mi się najkonsekwentniejsze oraz — jeśli idzie o znaki ozdobne — również najłatwiejsze do wyko-
nania. Gdy decyzja była trudna, porównywałem zawsze wątpliwe miejsca z odpowiednimi ustępami
poważnych wydań (Peters, Universal, Breitkopf, Ricordi, Muzgiz, Tonger, Heinrichshofen, Schott, Du-
rand). Zdając sobie sprawę z pewnej subiektywności w wyborze, nie roszczę sobie pretensji do
uznania wersji przeze mnie wybranej za jedyną i ostateczną.
Drugim problemem w wydawnictwie instruktywnym jest zagadnienie interpretacji ustalonego już
tekstu. Wiadomą jest rzeczą, że Bach nie opatrywał swoich kompozycji fortepianowych żadnymi prawie
oznaczeniami szczegółowymi, takimi jak np. oznaczenia tempa, dynamiki, frazowania, artykulacji itp.
Podobnie i w
Inwencjach
oznaczeń tych (poza paroma łukami) nie znajdujemy. Rzeczą wydawcy jest
przystosować każdorazowo ,,suchy" tekst do potrzeb współczesnej sztuki wykonawczej. Problem ten
starałem się rozwiązać przede wszystkim pod aspektem wskazówek, które Bach umieścił we wstępie
do
Inwencji,
a więc uwzględniając zwłaszcza zagadnienie śpiewności tonu. Nie od rzeczy będzie
wspomnieć w tym miejscu, że utarło się wśród wielu pedagogów i wykonawców mniemanie, iż Bacha
należy grać twardym, ciężkim, kanciastym dźwiękiem; a przecież, jak wiemy — Bach sam tak lubił
,.śpiewny sposób grania", że w domu najczęściej grywał na klawikordzie, który miał wprawdzie słabszy
dźwięk od klawesynu, ale za to dawał możliwość ścisłego legata i pięknego cieniowania. Najwyższy
więc już czas zerwać z ową starą, niczym nie uzasadnioną interpretacją.
Pomimo że dążąc do ułatwienia uczniowi osiągnięcia maksymalnej śpiewności tonu — do każdej
inwencji podchodziłem w sposób indywidualny, w opracowaniu moim dadzą się zauważyć pewne
ogólne tendencje, dotyczące przede wszystkim frazowania, palcowania, rozwiązywania nut ozdobnych
oraz dynamiki.
Frazowanie unika w miarę możności dzielenia melodii na zbyt drobne fragmenty motywiczne,
a idzie raczej w kierunku ujmowania w całość większych odcinków melodycznych. Dźwięki nie opa-
trzone żadnym znakiem artykulacyjnym należy grać legato. Pionowe kreseczki oznaczają zakończenia
motywów i fraz i należy w tych miejscach odjąć lekko rękę od klawiatury.
Palcowanie unika zarówno zmiany palca na powtarzanym dźwięku, jak też zmiany palców
w mordentach i trylach. Proponowane przeze mnie palcowanie jest z jednej strony prostsze, a więc
dla ucznia łatwiejsze, z drugiej zaś zmusza do większej kontroli dźwięku, przez co przyczynia się do
zwiększenia jego śpiewności. Jest rzeczą oczywistą, że dane palcowanie nigdy nie jest obowiązujące
i nauczyciel może poradzić uczniowi inne.
W rozwiązywaniu ozdobników kierowałem się zasadą, aby spośród autentycznych
sposobów ich realizowania wybierać zawsze te, które dają najprzyjemniejszy dla ucha efekt melo-
dyczny. Nie należy się więc dziwić, jeżeli ten sam znak ozdobny w tej samej inwencji jest realizo-
wany raz w ten, raz w inny sposób; jest to wynikiem odmiennego kontekstu melodycznego lub innego
współbrzmienia głosów
w
danych miejscach.
Oznaczenia dynamiczne tak jak i w poprzednich zeszytach utworów Bacha wydanych
przez PWM, idą w kierunku długooddechowej i płaszczyznowej dynamiki. Znaki crescendo i dimi-
nuendo winny być realizowane w granicach małych rozpiętości nasilenia dźwięku
Nie trzeba chyba dodawać, że tempa metronomiczne nie są obowiązujące. Mają one jak
zwykle charakter orientacyjny.
Nauczyciel winien zwrócić specjalną uwagę na dokładne słyszenie przez ucznia poszczególnych
głosów, plastyczne ich wydobywanie oraz na lekkie podkreślanie tematów inwencji.
Na zakończenie pragnąłbym dodać, że
Inwencje
Bacha niesłusznie uważane są za kompozycje
o charakterze wyłącznie pedagogicznym. Mimo że są one niewątpliwie pierwszą i najlepszą szkołą myślenia
polifonicznego przy grze na fortepianie, to jednak zasługują również na wykonywanie ich na estradach.
W niniejszym wydaniu
Inwencji dwugłosowych,
mając na celu możliwe uproszczenie obrazu
zarówno dźwiękowego, jak i graficznego, wprowadziłem w porównaniu z pierwszym wydaniem nastę-
pujące zmiany: o ile tylko miało to uzasadnienie w źródłach — zmniejszyłem ilość ozdobników (np.
w
Inwencjach Es, G,
g w znacznej mierze), a od strony interpretacyjnej usunąłem w większości łuki
oznaczające legato (por. wyżej frazowanie). Poza tym umieściłem u dołu stron kilka uwag dotyczą-
cych tekstu,
J. E.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]