Bales - Współczesne ...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Wbrew powszechnemu mniemaniu
niewolnictwo nadal istnieje.
Socjolodzy i psycholodzy spo∏eczni
próbujà wyjaÊniç
przyczyny tego zjawiska
WSPÓ¸CZESNE
BRAZYLIA: Maria Rodrigues Ferreira Rocha, matka Jeffersona i Marty,
pracuje przy wypalaniu w´gla drzewnego w Grao Mogol.
Twierdzi, ˝e jest niewolnicà od piàtego roku ˝ycia.
Kevin Bales
NIEWOLNICTWO
Kevin Bales
NIEWOLNICTWO
Rewolucja w ˝yciu Meery
zacz´∏a si´ od jednej ru-
pii. Kiedy przed trzema laty pracownik socjalny trafi∏ przypadkowo
do jej wioski w górach Uttar Pradesz, której nie ma nawet na mapie,
dowiedzia∏ si´, ˝e wszyscy mieszkaƒcy sà w niewoli za d∏ugi
odziedziczone po przodkach. Mo˝e to by∏o za ˝ycia dziad-
ków, a mo˝e pradziadków – niewielu potrafi∏o sobie przypo-
mnieç – ale wiadomo, ˝e kiedyÊ ich rodziny zobowiàza∏y si´
do nieodp∏atnej pracy w zamian za po˝yczk´ pieni´˝nà. D∏ug
przechodzi∏ z pokolenia na pokolenie. Nawet pi´cioletnie
dzieci pracowa∏y w kamienio∏omach, kruszàc m∏otkami ka-
mienie na piasek. Py∏, fruwajàce od∏amki ska∏ i przenoszenie
ci´˝kich ∏adunków pozostawi∏y straszne Êlady. Wielu wieÊnia-
ków cierpi nadal na pylic´ krzemowà oraz ma urazy oczu
i krzy˝a.
Pracownik socjalny zebra∏ kilkanaÊcie kobiet i przedstawi∏
im radykalny plan dzia∏ania. Je˝eli dobiorà si´ w dziesi´cio-
osobowe grupy i raz w tygodniu od∏o˝à po jednej rupii z ma-
leƒkich sum, jakie po˝yczali im lichwiarze na kupno ry˝u, on
da im Êrodki na zakup ziarna i zaopiekuje si´ ich pieni´dzmi.
Meera wraz z dziewi´cioma innymi kobietami stworzy∏a
pierwszà grup´. Rupii powoli przybywa∏o. Po trzech miesià-
cach by∏o ich tyle, ˝e grupa mog∏a sp∏aciç d∏ug, w wyniku
którego Meera zosta∏a niewolnicà. Up∏yn´∏y dalsze dwa mie-
siàce i kolejna kobieta odzyska∏a wolnoÊç, a nast´pnie trzecia
zrzuci∏a jarzmo niewoli.
Wtedy inne wieÊniaczki, widzàc, ˝e odzyskanie wolnoÊci
jest mo˝liwe, oÊwiadczy∏y, ˝e nie majà ˝adnych d∏ugów i sà
wolne. Lichwiarze szybko si´ skrzykn´li, zacz´li im wygra-
˝aç i przegonili je. Ale kobietom uda∏o si´ znaleêç prac´ w in-
nych kamienio∏omach. Kolejne grupy wzi´∏y z nich przyk∏ad.
Pracownik socjalny dwukrotnie przyprowadza∏ mnie do wio-
ski. Kiedy odwiedzi∏em jà po raz drugi, wszyscy mieszkaƒcy
byli wolni, a dzieci chodzi∏y do szko∏y.
Nieca∏e sto kilometrów dalej, gdzie teren jest p∏aski, a zie-
mia urodzajna, te˝ praktykuje si´ niewol´ za d∏ugi. Kiedy
w 1997 roku pozna∏em Baldeva, zasta∏em go przy orce.
Mój
(czyli niewolnik oracz) – tak nazywa∏ go jego pan.
Dwa lata póêniej znowu spotka∏em Baldeva i dowiedzia∏em
si´, ˝e dzi´ki nieoczekiwanemu spadkowi po zmar∏ym krew-
nym uda∏o mu si´ sp∏aciç d∏ug. Ale nie przesta∏ byç niewolni-
kiem. Oto, co mi powiedzia∏:
MACEDONIA: 24-letnia Tania w oÊrodku dla uchodêców w Skopje. Ucie-
k∏a, gdy albaƒscy powstaƒcy napadli na bar, w którym – jak opowiada
– trzymano jà w niewoli jako prostytutk´. Czeka na powrót do rodzinnej
Mo∏dawii.
70
ÂWIAT NAUKI
LIPIEC 2002
halvaha
Wielu z nas trudno uwierzyç, ˝e w XXI wieku utrzymujà
si´ jeszcze ró˝ne formy niewolnictwa. Przecie˝ wszystkie kra-
je Êwiata zdelegalizowa∏y posiadanie drugiego cz∏owieka na
w∏asnoÊç i sprawowanie nad nim ca∏kowitej kontroli. Tym-
czasem nadal ludzie tacy jak Baldev sà niewolnikami. We-
d∏ug moich szacunków, opartych na kompilacji raportów ró˝-
nych organizacji rzàdowych i pozarzàdowych, jest ich na
Êwiecie oko∏o 27 mln. Ale skoro posiadanie niewolników jest
nielegalne, jak to si´ dzieje, ˝e ich w∏aÊciciele nadal sprawu-
jà nad nimi takà kontrol´, ˝e nawet po uwolnieniu nieszcz´-
Ênicy garnà si´ czasem z powrotem do niewoli? To tylko jed-
na z wielu zagadek, dzi´ki którym niewolnictwo tak bardzo
interesuje dzisiaj badaczy.
Jest ono jednym z najstarszych i najtrwalszych przejawów
stosunków mi´dzyludzkich. I mimo ˝e wi´kszoÊç spo∏eczeƒstw
kiedyÊ zetkn´∏a si´ z niewolnictwem, wcià˝ jest ono zjawi-
skiem s∏abo wyjaÊnionym. Historycy sporo co prawda napi-
sali o niewolnictwie w Ameryce sprzed wojny secesyjnej, ale
inne jego rodzaje rzadko badano. To tak, jakby nasza wiedza
o paj´czakach opiera∏a si´ na znajomoÊci tylko jednego gatun-
ku pajàka i to dawno wymar∏ego. Przy obecnym niedosta-
tecznym stanie wiedzy mamy nik∏à szans´ na wyeliminowa-
nie niewolnictwa i spowodowanie, by ludzie zniewoleni
naÊladowali Meer´, a nie Baldeva.
SUDAN: Akuac Malong
(z lewej)
, lat 13, wraca do rodzinnej wioski Madhol
w po∏udniowym Sudanie. Mówi, ˝e porwano jà i przez siedem lat zmusza-
no do pracy niewolniczej w charakterze s∏u˝àcej w pó∏nocnym Sudanie.
Handel ˝ywym towarem
BADACZE WIEDZ
Ñ
, ˝e niewolnictwo rozprzestrzenia si´, a licz-
ba niewolników roÊnie. Niczym paj´czyna oplata nasz Êwiat,
kryjàc si´ zazwyczaj w ciemnych zakamarkach gospodarki.
W ciàgu ostatnich kilku lat dziennikarze i aktywiÊci spo∏ecz-
ni udokumentowali liczne tego przyk∏ady. Wielkim proble-
mem, zw∏aszcza w Europie i Azji Po∏udniowo-Wschodniej,
sta∏ si´ handel ˝ywym towarem – przemycanie ludzi wbrew
ich woli z kraju do kraju, cz´sto przez ró˝ne organizacje prze-
st´pcze. Wiele osób, zwabionych szansà poprawy swego po-
∏o˝enia, p∏aci przemytnikom za nielegalne przeprowadzenie
przez granic´, po czym dowiaduje si´, ˝e w zamian za prze-
jazd sprzedano ich do pracy niewolniczej w fabryce, w do-
mu publicznym lub w charakterze s∏u˝àcych. Inni sà pory-
wani i przerzucani za granic´ wbrew w∏asnej woli.
W niektórych rejonach, g∏ównie w Brazylii i Afryce, robotni-
ków namawia si´ do podpisania kontraktu, a nast´pnie wywo-
zi na odleg∏e plantacje, skàd nie mogà si´ wydostaç. W niektó-
rych regionach Azji Po∏udniowej i Afryki Pó∏nocnej
Kiedy moja ˝ona dosta∏a te pieniàdze, sp∏aciliÊmy d∏ug i by-
liÊmy wolni. MogliÊmy robiç, co nam si´ ˝ywnie podoba. Ale
ca∏y czas si´ martwi∏em – co b´dzie, je˝eli któreÊ z dzieci za-
choruje? Je˝eli przyjdzie nieurodzaj? Je˝eli rzàd b´dzie chcia∏
z nas Êciàgnàç pieniàdze? Poniewa˝ nie nale˝eliÊmy ju˝ do na-
szego pana, nikt nas ju˝ codziennie nie karmi∏ jak dawniej.
W koƒcu poszed∏em do pana i poprosi∏em, by mnie przyjà∏ z po-
wrotem. Nie musia∏em od niego niczego po˝yczaç, a on zgodzi∏
si´, bym znów zosta∏ jego halvaha. DziÊ ju˝ si´ tak nie martwi´,
wiem, na co mog´ liczyç.
KEVIN BALES jest profesorem socjologii w University of Surrey
Roehampton w Londynie. Jest cz∏onkiem zarzàdu Anti-Slavery
International i konsultantem Global Program on Trafficking of Human
Beings, realizowanego pod auspicjami ONZ, Economic Communi-
ty of West African States oraz rzàdów USA, Wielkiej Brytanii, Is-
landii, Norwegii i Nepalu. Bales zaczà∏ badaç niewolnictwo na po-
czàtku lat dziewi´çdziesiàtych, kiedy niewielu ludzi na Zachodzie
zdawa∏o sobie spraw´, ˝e zjawisko to wcià˝ istnieje. Nie mogàc
zdobyç funduszy na badania, podjà∏ si´ realizacji programu komer-
cyjnego, a zarobione pieniàdze przeznaczy∏ na podró˝e. Ksià˝ka za-
tytu∏owana
Disposable People
– efekt tych woja˝y – nominowana by-
∏a do Nagrody Pulitzera w 2000 roku. Za s∏u˝b´ ludzkoÊci Bales
otrzyma∏ w 2000 roku Premio Viareggio. W tym samym roku tele-
wizyjny film dokumentalny zrealizowany na podstawie jego ksià˝ki
zdoby∏ Nagrod´ im. Peabody’ego.
Kompletnie nie przygotowany do wolnoÊci, Baldev wola∏ po-
wróciç do niewoli. Bez wsparcia finansowego i emocjonal-
nego jego przypadkowa emancypacja okaza∏a si´ nietrwa∏a.
Dzieci nie odziedziczà wprawdzie po nim d∏ugu, ale sytuacja
jego rodziny jest dziÊ wyraênie gorsza od sytuacji innych lu-
dzi w tym regionie, którzy nigdy nie byli niewolnikami.
LIPIEC 2002
ÂWIAT NAUKI
71
NIEWOLNICTWO NA ÂWIECIE
KANADA
WIELKA
BRYTANIA
B
adacze niewolnictwa przyznajà,
LUKSEMBURG
˝e ich statystyki sà wyjàtkowo nierzetelne.
Niewolnictwo trudno wykryç, a jeszcze trudniej
policzyç niewolników. Badacz musi wi´c
na podstawie potwierdzonych przypadków,
znanych z raportów policji, pracowników
socjalnych, reporterów oraz zeznaƒ by∏ych
niewolników, wyrobiç sobie ogólniejszy poglàd.
Taka jest standardowa procedura w nauce: ka˝da
dziedzina, od socjologii po astrofizyk´, musi przyjmowaç
za∏o˝enia robocze. Niestety, dane liczbowe dotyczàce
niewolnictwa sà cz´sto przytaczane i ponownie cytowane
bez zastrze˝enia o ich przybli˝onym charakterze.
I tak Mi´dzynarodowej Organizacji ds. Migracji uda∏o si´
niedawno dotrzeç do êróde∏ jednej z najcz´Êciej cytowanych statystyk
na temat przemytu ludzi, wed∏ug której w 1993 wwieziono nielegalnie
do Europy Zachodniej 250–300 tys. osób. Jak si´ okaza∏o, podstawà
tych obliczeƒ by∏o 60 tys. zatrzymaƒ na granicy: liczb´ t´ pomno˝ono
cztero- i szeÊciokrotnie, uwzgl´dniajàc przypuszczenia policji, ˝e tyle w∏aÊnie
osób przekroczy∏o granic´ nielegalnie. Inna cz´sto cytowana liczba – 45–50 tys.
kobiet i dzieci sprzedawanych rokrocznie do USA – pochodzi z tajnej notatki CIA
z kwietnia 1999 roku. èród∏a tych liczb nigdy nie ujawniono.
Kevin Bales postanowi∏ uporaç si´ z tà nieÊcis∏oÊcià na dwa sposoby.
Po pierwsze, zestawi∏ szacunkowe dane dotyczàce przerzucania niewolników
w poszczególnych krajach
(tabela)
, zak∏adajàc, ˝e niektóre êród∏a – na przyk∏ad
rzàdy – majà tendencj´ do minimalizowania problemu, inne zaÊ – na przyk∏ad obroƒcy
praw cz∏owieka – do jego wyolbrzymiania. W tabeli pomini´to kraje i regiony,
o których brakuje danych. Po drugie, oceni∏ wzgl´dnà skal´ problemu niewolnictwa
w ró˝nych krajach
(mapa)
, wychodzàc z za∏o˝enia, ˝e ∏atwiej oszacowaç jego nasilenie,
ni˝ podaç bezwzgl´dnà liczb´ niewolników.
SZWAJCARIA
FRANCJA
STANY ZJEDNOCZONE
PORTUGALIA
HISZPANIA
MAROKO
ALGIERIA
MEKSYK
SENEGAL
GAMBIA
GWINEA-BISSAU
SAHARA
ZACHODNIA
DOMINIKANA
MAURETANIA
JAMAJKA
MALI
PORTORYKO
REPUBLIKA
ZIELONEGO
PRZYLÑDKA
HAITI
GWATEMALA
HONDURAS
DOMINIKA
SALWADOR
ANTIGUA I BARBUDA
BARBADOS
KOSTARYKA
TRINIDAD
GWINEA
SIERRA LEONE
GUJANA
PANAMA
WENEZUELA
SURINAM
LIBERIA
GUJANA FRANCUSKA
KOLUMBIA
WYBRZE˚E
KOÂCI S¸ONIOWEJ
BURKINA FASO
EKWADOR
GHANA
TOGO
GWINEA
RÓWNIKOWA
PERU
BRAZYLIA
BOLIWIA
PARAGWAJ
CHILE
ARGENTYNA
URUGWAJ
George Musser
WYST¢POWANIE NIEWOLNICTWA
DU˚E
MA¸E
NIE
USTALONO
Kraj lub region Handel Szacunkowa
Nap∏yw Wyp∏yw liczba niewolników
Afganistan
uu
lll
20 000-50 000
Albania
u
lll
5000-10 000
Algieria
uu
ll
1000-2000
Arabia Saudyjska
uuuu
llll
2000-5000
Argentyna
HANDEL ˚YWYM TOWAREM
[4 = WYSOKI, 0 = BRAK]
uuuu
llll
NAP¸YW WYP¸YW
Bonn
uuuu
llll
20 000-40 000
BoÊnia i Herzegowina
uu
ll
3000-4000
Brazylia
uuuu
llll
300 000-500 000
Gabon
uu
lll
5000-10 000
Gambia
uuuu
llll
3000-6000
Ghana
uuu
lll
10 000-20 000
Grecja
uu
l
5000-9000
Gruzja
uu
llll
1000-2000
Gwinea Równikowa
uuu
llll
1000-2000
Gwinea-Bissau
Bu∏garia
uu
llll
2000-4000
uu
ll
1000-1000
Burkina Faso
uuu
lll
2000-4000
Armenia
u
ll
2000-4000
Chiny
uuu
lll
250 000-500 000
Australia
uuu
l
4000-6000
Chorwacja
uu
lll
1000-2000
uu
lll
1000-2000
Austria
1000-2000
Czechy
uuuu
llll
2000-5000
Haiti
uu
llll
75 000-150 000
uu
Azerbejd˝an
u
ll
1000-2000
Dania
u
l
1000-2000
Hiszpania
uu
ll
10 000-15 000
Bahrajn
uu
ll
1000-2000
Dominika
u
l
0-100
Holandia
uuu
l
3000-5000
Bangladesz
u
llll
10 000-10 000
Dominikana
u
ll
5000-6000
Hongkong
u
ll
1000-2000
Barbados
u
l
0-100
Egipt
uu
ll
1000-2000
Indie
uuu
llll
18 000 000-22 000 000
Belgia
uu
l
5000-7000
Estonia
uu
ll
1000-2000
Indonezja
uu
lll
4000-8000
Bia∏oruÊ
u
l
2000-3000
Filipiny
uu
llll
3000-10 000
Izrael
uuuu
l
4000-6000
Birma
u
llll
50 000-100 000
Francja
uuu
l
10 000-20 000
Jamajka
uu
ll
0-500
72
ÂWIAT NAUKI
LIPIEC 2002
[ Pobierz całość w formacie PDF ]