Belizariusz - Graves Robert

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
R O B E R T G R A V E S
BELIZARIUSZ
PRZEDMOWA
Większości z nas trudno znaleźć
logiczny związek między
bohaterami trzeźwego wieku antyku a bohaterami ro-
mantycznej epoki średniowiecznych legend. Na przykład
wydaje się, że król Artur należy do czasów bardziej za-
mierzchłych niż Juliusz Cezar — a jednak jego chrystianizm datuje
go o parę stuleci później.
Jak można te dwie epoki połączyć, zobaczymy w nastę-
pujących dalej dziejach komesa Belizariusza. Otóż mamy
generała, którego zwycięstwa nie są mniej rzymskie, a zasady
wojenne mniej klasyczne niż Juliusza Cezara. A jednak armia
zmieniła się teraz nie do poznania, stary legion piechoty zniknął
wreszcie, a Belizariusz (jeden z ostatnich Rzymian, którym
udzielono godności konsula, a ostatni, któremu przyznano
triumf) jest wodzem chrześcijańskich, odzianych w kolczugi
rycerzy przybocznego pułku. Prawie wszyscy z nich są z
pochodzenia barbarzyńcami, a pod względem rysów
indywidualnych mogą rywalizować z bohaterami króla Artura.
W epoce Belizariusza zdarzają się typowe romantyczne
sytuacje: na przykład, nikczemni łotrzykowie uprowadzają
porwane dziewice do posępnych zamków wśród wzgórz
(podczas mauryjskich najazdów na rzymską Afrykę), a jego
wojownicy pod sztandarem i z włóczniami w dłoni wyruszają na
pomoc.
Element nadprzyrodzony w historii króla Artura stanowi
częściowo prymitywna saga i klechda ludowa, częściowo
zakonny mistycyzm o wiele późniejszej daty. Ale w dziejach
Belizariusza głównym autorytetem dla jego życia prywatnego i
kampanii nie jest żaden huński czy gocki wojownik z pułku
przybocznego (bez wątpienia stworzyłby chaotyczny epos, który
mogliby haftować mnisi w następnych stuleciach), lecz
wykształcony syrogrecki sekre
-
tarz osobisty, Prokopiusz
1
z Cezarei. Prokopiusz jest na ogół
klasycznie dobrze poinformowanym, krytycznym pisarzem,
podobnie jak Agatias, który dostarczył ostatniego rozdziału
wojskowego; tak więc nie ma tu romantycznych przeinaczeń jak
w dziejach króla Artura. Zdaje się, że historyczny król Artur był
królikiem brytyjskim, dowódcą sojuszniczej kawalerii, którego
Rzymianie pozostawili jego losowi, kiedy na początku piątego
stulecia wycofano ich regularną piechotę z garnizonowych
miast Brytanii. Gdyby Prokopiusz był jego kronikarzem, olbrzymi
i baśniowe statki, czarodzieje i mówiące zwierzęta nie
występowałyby w opowieści, chyba tylko jako marginesowe
streszczenie ówczesnej brytyjskiej legendy. Zamiast tego
mielibyśmy jeden czy dwa jasno napisane rozdziały późnej
rzymskiej historii wojskowej — opis bohaterskich wysiłków
Artura, by zachować resztki chrześcijańskiej cywilizacji w
zachodnim kraju przeciwko pogańskiej inwazji. A koniem Artura
byłby ciężki biegun kawaleryjski, a nie baśniowy rumak niosący
go w szalonym pędzie ku tysiącleciu chrześcijańskiej cywilizacji.
Belizariusz urodził się w ostatnim roku nieszczęsnego
piątego stulecia (stulecia króla Artura), kiedy to Anglosasi
najechali pofudniową Brytanię, Wizygoci Hiszpanię, Wan-
dalowie Afrykę, Frankowie Galię, Ostrogoci Italię. Umarł w roku
565, pięć lat przed urodzeniem proroka Mahometa.
1
Imiona greckie autor podaje w formie zlatynizowanej, germańskie —
wedle współczesnej pisowni niemieckiej (Wittich, Ge-ilimer). Tłumacz na ogół
trzymał się tych zasad, czyniąc odstępstwo na rzecz form tradycyjnie już
spolszczonych, jak np. Teode-ryk. Szczególne trudności nasuwały się przy
imionach perskich, które w polskich dziełach historycznych i encyklopediach
występują w wersjach najróżnorodniejszych. Tak np. król Khosrou znany jest u nas
również pod imionami Chozroes, Hozroes, Chozrau, Kosrou, Khosrau itp. I w tym
przypadku wydawało się rzeczą właściwą wybrać formę przyjętą przez autora.
(Przyp. tłum.)
Ponieważ zachowane źródła historyczne są szczupłe,
musiałem wypełniać luki historii fantazją, ale zazwyczaj
miałem na oku historyczny ekwiwalent: tak ze jeśli dokła-
dnie to czy owo się nie zdarzyło, prawdopodobnie zdarzy-
ło się coś zbliżonego. Trójkąt miłosny — Belizariusz—Anto-
nina—Teodozjusz — choć wygląda tak literacko, został
wzięty z małymi dodatkami z
Tajnej historii.
Także przed-
stawiony tu opis polityki kościelnej i hipodromowej w
szóstym stuleciu nie jest bynajmniej przesadzony. Jedy-
nym zmyślonym bohaterem jest wuj Belizariusza, Modest,
znany typ błyskotliwego rzymskiego literata. Dwa italo-
gockie dokumenty, cytowane w tekście, są autentyczne.
Sztuka złota w okresie panowania Justyniana odpowia-
da z grubsza wartości angielskiego banknotu jednofunto-
wego, czyli pięciu dolarów amerykańskich.
Odległości podano w milach rzymskich, będących
praktycznie ekwiwalentem mil angielskich. Nazwy miej-
scowości zmodernizowano, o ile w ten sposób stawały się
bardziej rozpoznawalne.
R.G. 1938
Rozdział I
CHŁOPIĘCE LATA
Kiedy Belizariusz miał siedem lat, jego owdowiała
matka oświadczyła mu, że trzeba, aby na pewien czas
opuścił ją i domowników folwarku Tracki Czermen i udał
się do szkoły w odległym o kilka mil Adriano-polu, gdzie
znajdzie opiekę jej brata, dostojnego Modesta. Związała
syna przysięgą na Pismo święte - była bowiem
prawowierną chrześcijanką - że wypełni zobowiązania
złożone w jego imieniu wobec Boga przez chrzestnych
rodziców, którzy oboje niedawno pomarli. Belizariusz
złożył przysięgę wyrzekając się światowych ambicji,
rozpusty i szatana.
Ja, autor niniejszego dzieła greckiego, jestem zwykłym
niewolnikiem domowym, a więc człowiekiem o małym
znaczeniu, ale spędziłem prawie całe życie w służbie
Antoniny, żony wspomnianego Belizariu-sza, i musicie dać
wiarę temu, co piszę. Najpierw zacytuję więc zdanie mojej
pani o tej przysiędze złożonej w Czernienie: pani Antonina
uznała, że związywanie małych dzieci tego rodzaju
przyrzeczeniami, zwłaszcza zanim zaczęły chodzić do
szkoły i nie mają najmniejszego pojęcia o świecie
mężczyzn, kobiet i duchownych, jest jak najbardziej
bezprawne. Jest tak sprzeczne z naturą, jak by ktoś
obarczył dziecko jakimś fizycznym brzemieniem, na przykład
żeby zawsze, gdzie się tylko ruszy, nosiło na sobie małą
drew-
[ Pobierz całość w formacie PDF ]