bezdomność !!!!!

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
I. Definicja BezdomnoŚci
Bezdomność to stan, który jest trudny do zrozumienia człowiekowi, który nigdy tego
nie przeŜył. Bezdomnych często spotykamy na swojej drodze, poniewaŜ jest to obraz
współczesnej rzeczywistości. Bezdomni to róŜni ludzie, róŜnią się pod względem cech
osobowości, zainteresowań, sposobu bycia, zachowania, jednak w ostatecznym
podsumowaniu to takie same istoty jak i my. Są tylko bardziej dotknięci przez los, a moŜe
przez własne postępowanie. Stali się bezdomnymi z róŜnych przyczyn i wiedzą co to głód,
spanie pod gołym niebem, co to ziąb, choroba, wszy. Taki jest właśnie obraz polskiego
bezdomnego. Nie moŜna jednak generalizować, Ŝe kaŜdy bezdomny tak właśnie wygląda.
Jednak moŜna stwierdzić, Ŝe w większości przypadków kaŜdy z nich przeszedł taki stan.
Bezdomnych moŜemy podzielić na tzw. schroniskowych i poza schroniskowych. Osoby
które Ŝyją w schroniskach mają lepsze warunki do Ŝycia. Mają zaspokojone elementarne
potrzeby, natomiast bezdomni poza schroniskowi nie mają juŜ tak łatwo, często cierpią głód,
zimno, nie mają gdzie przenocować, śpią na klatkach schodowych, na świeŜym powietrzu,
taki właśnie obraz bezdomnego ma większość Polaków. Sami bezdomni twierdzą, Ŝe Polacy
mają negatywny do nich stosunek. Zdarza się, Ŝe patrząc na bezdomnego odwracamy twarz,
aby ominąć Ŝenujący obraz współczesnej rzeczywistości. Bezdomność nie polega tylko na
braku mieszkania, ale przede wszystkim utracie domu jako sposobu bycia, poczucia więzi z
miejscem czy ludźmi, bezdomni bardzo tęsknią za normalnością, za rodziną, normalnymi
stosunkami interpersonalnymi.
Alkohol to jeden z głównych nieprzyjaciół osób bezdomnych, w duŜej mierze zdają
sobie sprawę ze skutków uzaleŜnienia od alkoholu i innych środków psychoaktywnych. śyjąc
w skrajnym ubóstwie często sięgają po te alkohole z najniŜszej półki. UzaleŜnienia nie dają
im szansy na normalne Ŝycie, zdają sobie z tego sprawę, ale zerwanie z nałogiem nie jest juŜ
takie łatwe.
Bezdomni tak samo czują jak my. To takie same osoby jak kaŜdy z nas, w niczym
nie jesteśmy od nich lepsi, a oni od nas gorsi. Współczesność jest okrutna , moŜe zdarzyć się
w naszym Ŝyciu tak, Ŝe sami staniemy się bezdomnymi, dlatego z naszej strony naleŜy się
osobom bezdomnym przede wszystkim szacunek.
Rzadko ktoś z nas zastanawia się, Ŝe pod skorupą brudnych ubrań, długiej brody i
ogólnie złego wyglądu, kryje się fantastyczny człowiek. Trzeba tylko dać mu się gdzie umyć,
przebrać, ogolić, a wyłoni się całkiem inna postać. W swojej pracy z bezdomnymi często
jestem świadkiem takich metamorfoz, często dla mnie zaskakujących i niewiarygodnych.
Bezdomni tak jakby mają dwie strony, zewnętrzną trochę zabrudzoną, potarganą i
wewnętrzną , która często nie jest dla nas do końca znana.
II. Historyczne odwołanie do problemu bezdomnoŚci
Pierwsze wzmianki o pomocy udzielanej ludziom bezdomnym pochodzą z VIII wieku
i dotyczą obszaru dzisiejszych Włoch, ściślej terenu Mediolanu, gdzie zakładano domy opieki
dla podrzutków oraz dla ludzi niedołęŜnych. Klasyczne doktryny społeczne poprzestawały na
dosłownym pojęciu bezdomności i traktowały ją nie jako odrębny problem społeczny, ale
jako jedną z cech problemowych grup społecznych. Programy zaradcze nie wykraczały poza
granice opieki społecznej, były determinowane jej środkami i teoriami. Początkowo działały
we właściwej dla tradycji europejskiej chrześcijańskiej motywacji i praktyce jałmuŜniczej,
której dojrzałe formy przybrały postać instytucji opiekuńczych: przytułki, szpitale, hospicja
oraz zinstytucjonalizowanych inicjatyw społecznych, kontrolowanych przez Kościół, mający
za zadanie łagodzić skutki nędzy. Przełom XVI i XVII wieku przyniósł powołanie z tej samej
inicjatywy związków wzajemnej pomocy opartych na idei solidarności.
1
Zainteresowanie
genezą biedy i zmiana postrzegania ubóstwa wywołana w dobie reformacji doprowadziło do
erozji jałmuŜniczo-duszpasterskiego modelu pomocy społecznej, częściowej sekularyzacji
instytucji charytatywnych oraz przekazania tej działalności w gestię gmin i miast. Zmiana w
postrzeganiu ubóstwa dała początek policyjnym formom opieki, które oprócz represji
(ustawodawstwo antywłóczęgowskie ) wykształciły instytucje adaptacyjne: domy pracy,
przytułki, manufaktury Ŝebracze.
Epoka oświecenia preferowała doktrynę państwa liberalnego, które nie sprzyjało
rozwojowi państwowej opieki społecznej i pozostawiało ją w sferze publicznej
dobroczynności. Istniał pogląd, Ŝe nędza jest zjawiskiem naturalnym, będącym nieodłącznym
elementem ładu społecznego. Przyjęto, Ŝe ingerencję państwa liberalnego w tę dziedzinę
wyczerpuje zapewnienie miejsc i egzekwowanie obowiązku pracy, która w modelu
administracyjno-represyjnym pełniła jednocześnie rolę środka pomocy społecznej i metody
umoralnienia wymykającej się spod kontroli biedoty. Zadania te podjęły para penitencjarne
instytucje izolacyjne: domy korekcyjne, oparte na przymusie pracy i dyscyplinie więziennej.
Pod wpływem humanizmu oświeceniowego zrodził się ruch filantropistów, który
zapoczątkował koncepcję instytucji edukacyjno-opiekuńczych: szkoły, zakłady dla dzieci
ubogich, wychowujące w posłuszeństwie, dyscyplinie pracy i posłuchu dla prawa. Ruch
D. Piekut – Brodzka , O bezdomnych i bezdomności , Warszawa 2000 , s. 56 i n.
1
filantropistów domagał się uznania tradycyjnych form dobroczynności prywatnej
inspirowanej ideałami: równości, sprawiedliwości, altruizmu. Kościół pobudził rozwój
organizacji charytatywnych prowadzonych przez wspólnoty zakonne, religijne,
stowarzyszenia świeckie (przytuliska, ogrzewalnie, noclegownie, domy całodobowej opieki).
Zasadniczy przełom dokonał się w latach 1883-1889 z wprowadzeniem niemieckich
ustaw socjalnych. Wprowadzono je nie tylko do ustawodawstwa, ale upowszechniono w
praktyce. Państwo niemieckie zastępowało represyjne i filantropijno-paternalistyczne formy
opieki, wprowadzając systemem ogólnodostępnych świadczeń państwowych
gwarantowanych prawem. Nastąpiła zmiana poglądów na funkcję państwa, co doprowadziło
do powołania wyspecjalizowanych instytucji państwowych oraz kontrolowanych przez
państwo programów poprawy warunków Ŝycia upośledzonych warstw społecznych:
ubezpieczenia, kasy chorych, państwowe domy pomocy społecznej. Zasadnicze formy
rozwiązywania problemów bezdomności włączone w system opieki społecznej,
wykrystalizowały się w epoce preindustrialnej.
W Polsce pierwsze wzmianki na temat bezdomności pochodzą z okresu
średniowiecza. Bezdomnych nazywano „luźnymi ludźmi”. W XVI stuleciu w okresie wzrostu
dobrobytu polskiej wsi, zjawisko to z pewnością występowało, ale nie przybierało
powaŜniejszych rozmiarów. Dopiero pauperyzacja ludności wiejskiej w połowie XVII wieku
spowodowała Ŝe problem ten stał się bardziej widoczny. Znaczne nasilenie tego zjawiska
nastąpiło w latach zniszczeń wojennych w II połowie XVII wieku i początków XVIII
stulecia
2
. W dawnej Rzeczypospolitej znajdowało się sporo ludzi, których bardzo trudno
byłoby zaszeregować do któregokolwiek z istniejących stanów. W stosunku do nich
mieszczanie i chłopi uwaŜali się za uprzywilejowanych i wyŜej stojących na drabinie
społecznej. Ludzi bezdomnych opisywano jako „ludzi gościńca”. Ówczesna droga do
bezdomności była dość typowa. Wojny, które toczyły się na ziemiach polskich, pociągały za
sobą olbrzymie zniszczenia i zuboŜenie całego kraju. Często zdarzało się tak, Ŝe postój
obcych wojsk na terenie wsi doprowadzał do ruiny wsi i chłopów tam mieszkających. Co
mógł zrobić chłop któremu obce wojsko zabrało cały Ŝywy inwentarz i wszystkie zapasy.
Chłopu takiemu nie pozostawało nic innego jak porzucić rodzinną wieś i powiększyć liczbę
bezdomnej biedoty miejskiej lub szukać miejsca na gościńcu. Ludzie ci zwani w terminologii
łacińskiej „Vagantes” , „Vagabundae”, „Rustici vagi”, „Licentiosi”, lub nawet „Laici”, w
B. Baranowski, Ludzie gościńca w XVII-XVIII w., Łódź 1996, s.43
2
polskim znaczeniu zaś „luźnymi, swawolnymi wagabundami, hultajami, włóczęgami,
wagusami, bandasami.”
3
Termin „bezdomny” upowszechnił się w polskim słownictwie na przełomie
XVIII/XIX wieku. Początkowo kojarzony był z ofiarami wojen i powstań. Takie określenia
pojawiły się między innymi w piosenkach powstańców i utworach literackich. Przeszedł on
następnie do polskiego języka prawa i określał te osoby, które z róŜnych powodów utraciły
miejsce zamieszkania. Jednak dopiero w XIX wieku problem ten nabrał większego rozgłosu.
Działalnością charytatywną zajmował się głównie Kościół i osoby prywatne. Powstały w tym
czasie róŜnego rodzaju środki pomocy społecznej
4
.
W 1814r.- powstaje Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności.
1864r.- powstaje Warszawskie Towarzystwo Higieniczne.
1880r.- powstaje Towarzystwo Opieki nad Ubogimi Matkami i ich Dziećmi.
W okresie zaborów i w czasie I wojny światowej opieką nad bezdomnymi zajmowały się
gminy. Po utworzeniu państwa polskiego nowo uchwalona 17.03.1921r. Konstytucja
zawierała pięć artykułów dotyczących pomocy społecznej. Polskie ustawodawstwo „O
opiece społecznej” z 16.08.1923r.
5
definiuje pojęcie i cel opieki społecznej. W art. 1 ustawy
stwierdza, Ŝe opieka społeczna ma na celu zaspokojenie ze środków publicznych niezbędnych
potrzeb Ŝyciowych, tych osób, które uczynić tego nie mogą, jak równieŜ zapobieganie
wytwarzaniu się stanu powyŜej określonego. 25.05.1929r. ukazało się Rozporządzenie
Ministra Pracy i Opieki Społecznej o organizacji przytułków, domów pracy dobroczynnej i
przymusowej.
Po zakończeniu II wojny światowej w latach 1945-1947, udzielano pomocy w
formach doŜywiania, wydawania odzieŜy, organizowania domów noclegowych i schronisk
dla bezdomnych. Wszystko to finansowane było głównie z darów pochodzących z USA, tzw.
UNR-y.
W latach 1950-1975 problem bezdomnych był ukrywany i stanowił pewnego rodzaju
tabu. Oficjalnie podawano w środkach przekazu, Ŝe taki problem w Polsce w ogóle nie
istnieje. Dopiero pod koniec lat osiemdziesiątych zaczęto o tym głośno mówić i nagłaśniać,
poniewaŜ liczba bezdomnych w szybkim tempie zaczęła wzrastać. Spowodowane to było
masową likwidacją nierentownych zakładów pracy.
6
Sz. Kurzymski, Skrzywdzeni przez los- zwierzenia ludzi bezdomnych, Gdańsk 2001, s.16 i n.
5
Dz. U. RP nr 97 poz.726, s. 1002\1923
6
Sz. Kurzymski, op. cit., Gdańsk 2001, s.18
3
TamŜe
4
Obecnie ludzie ci nie są pozbawieni opieki socjalnej ze strony państwa. Polski rząd w
ramach polityki społecznej powołał do Ŝycia i działania Instytucję Pomocy Społecznej. Jej
zakres działania bardzo szczegółowo określa ustawa z dnia 29.11.1990r. o pomocy
społecznej.
7
Pomoc społeczną organizują jednostki administracji rządowej i samorządowej
współpracując z organizacjami społecznymi, Kościołami róŜnych wyznań, związkami
wyznaniowymi, fundacjami, stowarzyszeniami, oraz osobami fizycznymi i prawnymi. Celem
pomocy społecznej jest zaspokajanie niezbędnych potrzeb Ŝyciowych podopiecznych. Rodzaj,
forma i rozmiar świadczeń powinny być odpowiednie do okoliczności uzasadniających
udzielenie pomocy.
Bezdomnym w świetle prawa jest człowiek, który nie zamieszkuje w lokalu
mieszkalnym w rozumieniu przepisów o najmie lokali mieszkalnych i nigdzie nie jest
zameldowany na pobyt stały. Prawo do świadczeń pomocy społecznej przysługuje osobom
posiadającym obywatelstwo polskie i przebywającym na terenie kraju oraz cudzoziemcom,
jeŜeli posiadają zezwolenie na pobyt stały lub status uchodźcy. W razie nieuzasadnionej
odmowy podjęcia pracy mogą być wstrzymane świadczenia pienięŜne. Ustawa gwarantuje
bezdomnym udzielanie im schronienia w noclegowniach, domach dla bezdomnych i innych
przystosowanych do tego miejscach. Ponadto zapewnia im odzieŜ, bieliznę i obuwie, jeden
gorący posiłek dziennie, opiekę medyczną oraz zaleŜnie od potrzeb i spełniania warunków,
zasiłki okresowe lub stałe.
III. PojĘcie bezdomnego i bezdomnoŚci
Bezdomny, bezdomność to terminy uŜywane przez nas powszechnie. Są one obciąŜone
skojarzeniami emocjonalnymi i wartościującymi. Zjawisko bezdomności jest złoŜone i
wielopostaciowe. Bezdomność dotyka ludzi w róŜnych czasach, nie przywiązując wagi do
płci, wieku, wcześniejszego statusu, stanu posiadania. Swoim zasięgiem obejmuje osoby z
róŜnymi doświadczeniami i z róŜnych środowisk. Bezdomność to przede wszystkim to czego
nie dostrzegamy, odzwierciedla nieszczęścia i tragedie ludzkie. Naznacza swoim piętnem
ludzi o najniŜszych dochodach, którzy doświadczyli niepowodzeń Ŝyciowych, czy rodzinnych
dramatów.
8
Dosłowna jest bezdomność nędzarzy. Bezdomny to jednostka zatopiona w masowym
społeczeństwie bezstrukturalnym, w którym dominują organizacje gospodarcze wielkiej skali.
7
Dz. U. z 1998r. nr.64 poz. 414 z późniejszymi zmianami
8
I. Wilson , A. Szałkowski, Bezdomność jako kryterium ubóstwa, Warszawa 1988, s.26
[ Pobierz całość w formacie PDF ]